FİZİK 9. SINIF

"YERYÜZÜNDE HAREKET", "İTME VE MOMENTUM"

ÜNİTELERİNİN PROGRAM TASARISI

 

Ömer GEMİCİ, Onur EGE

Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi Fizik Eğitimi Anabilim Dalı

10100  Balıkesir

 

                Özet

                Bilimdeki süreklilik ve bilimsel bilgilerin  günden güne değişmesi fizik dersi programlarının da geliştirilmesini dayatmaktadır.

                Fizik derslerinin 9. sınıftan 11. sınıfa doğru gittikçe genişleyen bir bütünlük içinde verilmesi, öğrencilerin her yıl sanki farklı bilgiler öğrendikleri duygusuna kapılmalarını önleyecek, aynı zamanda fizik dersinin başarısını artıracaktır.  Ünitelerde öğrenciye kazandırılacak davranışların aşamalılık, kaynaşıklık ve süreklilik ilkelerine göre adım adım nasıl verileceği ünite analizleri yapılarak belirlenir.  Ünite analizleri yapmak, program tasarısı öğelerinin düzenlenmesi için gereklidir. 

                Bu çalışmada fizik 9. sınıf "Yeryüzünde Hareket, İtme ve Momentum" ünitelerinin program tasarısı oluşturulmaya çalışılmıştır.

                (Anahtar sözcükler:  eğitim, fizik eğitimi, program)

 

 

                Abstract

                The everyday changes and continuity in science forces the needs of changes in physics lesson programs. 

The method that teaching physics to the students in a systems approach from 9th grade to 11th grade will provide the students to understand the subjects better, and will prevent the students to have a feeling that they learn different subjects every year.

In the units it will be clear that, how the behaviours of students will be affected by the help of principles sequence, fusion and continuity.

Analysing the units will also needed in order to organize the program draft elements.

In this study, the 9th grade physics unit drafts `motion`, `impulse and momentum` are tried to be made clear.

                (Key words:  education, physics education, program)

 

 

                1.  GİRİŞ

 

1.1      Problem

Toplumların gelecekte ¾ kabul ettiği değerleriyle, özellikleriyle, kalitesi yüksek olan gücüyle ¾ istedikleri yerde olabilmeleri, o toplumda verilen eğitime bağlıdır.  Bireylere istenilen duruma ulaşmak için gerekli olan davranışlar eğitim yoluyla kazandırılabilir.

Eğitim'in en yaygın tanımlarından birisi "... bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla istendik davranışlar meydana getirme sürecidir" biçimindedir [1].

Bu bağlamda "bireylerin yaşam içinde kendiliğinden oluşan amaçlı ve planlı olmayan, gayri resmi eğitim süreci insanların yetişmesinde yeterli olmamış ve planlı eğitim yerleri olan okullar kurulmuştur" [2].  Bireye kazandırılmak istenen davranışların planlanmaması ve süreli rastlantılara bırakılması; bireyin kendisinin ve ülkesinin gereksinimlerini gideremeyecek duruma gelmesine neden olacaktır.  Bu nedenle eğitim planlı bir süreç olmalıdır.  Bireylere istenilen davranışları kazandırmak program yoluyla olur.

Program, "insanoğlunu bireysel ya da grup halinde mümkün olduğu kadar çabuk ve yeterli bir şekilde eğitmek yollarını belirlemek amacıyla planların seçilmesi, düzenlenmesi ve kanıtlanmasıyla ilgili bir çalışma alanıdır" [3].

Program tasarısı, "kaynaklar, düzenleme ilkeleri ve uygulama için gerekli yönetimsel koşullara bağlı olarak program öğelerinin seçilmesi ve sıralanmasını gösteren bir plandır" [4].  Bu plan program geliştirme sürecine sokulur.

"Program geliştirme, herhangi bir konu alanında içinde bulunulan toplumun arzu ettiği davranışların kazanılması anlamında bir eğitimin planlanması, yürütülmesi, değerlendirilmesi, durmadan iyiye götürülmesi sürecidir" [5].  Program tasarısı program geliştirme sürecinin sonunda program haline gelebilir.

"Program; planlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarından oluşur ve değerlendirme sonuçlarına göre eğitim planının yeniden planlanması ve yürütülmesi program geliştirme sürecini verir.  Program tasarısı ise planlama basamağına ait olan bir etkinliktir" [6]. 

Bir eğitim programının öğelerini; kişide bulunması istenen özellikler yani "hedefler" (amaçlar), hedeflerin göstergesi olan "¾ hedef ¾ davranışlar", "içerik ve konunun örüntüsü" (muhteva) yani üniteler, her davranışı öğrencilerin her birine kazandıracak "eğitim durumları" ve her davranışı her bir öğrencinin kazanıp kazanmadığını yoklayan "sınama durumları" (değerlendirme) oluşturur.

Bu bütünlüğün sağlanması ve kazanılacak davranışların genişleyen bir diziliş içersinde kolaydan zora, basitten karmaşığa, bilinenden bilinmeyene, ... biçiminde verilmesi için hazırlanan program tasarılarının belirtilen ilkelere uygun olarak düzenlenmesi gerekir.  Fen bilimleri ve özelde fizik program tasarısı öğelerinin düzenlenmesinde, ünite içinde ve üniteler arasındaki davranışların ön koşul, süreklilik ve kaynaşıklık ilişkilerinin yapılması önemlidir.  Hazırlanan tasarıların uygulanıp değerlendirilip eksikliklerinin tamamlanmasıyla oluşturulan programların fizik ve fen bilimlerini daha anlamlı, öğrencilerini daha başarılı hale getirmesi beklenilebilir.

 

1.2      Amaç

Lise 2. sınıf fizik dersi "Yeryüzünde Hareket", "İtme ve Momentum" ünitelerinin program tasarılarının hazırlanmasını  amaçlayan bu çalışmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:

a)       Ünitede hangi bölümler ve konular bulunmalıdır?

b)       Ünitenin hedef ve davranışları neler olmalıdır?

c)       Ünitedeki hedef davranışlar arasındaki aşamalılık, süreklilik ve kaynaşıklık ilişkileri nasıl olmalıdır?

d)       Ünitenin eğitim durumları öğrencilerin somut ve soyut dönemlerde olabileceği düşünülerek nasıl olmalıdır?

 

1.3      Önem

Araştırmanın sonucunda ortaya çıkan "Yeryüzünde Hareket", "İtme ve Momentum" ünitelerinin program tasarılarının bundan sonra yapılacak olan çalışmalara biçim ve içerik açısından ışık tutması, bu üniteyi işleyen öğretmenlerin hedeflerine ulaşmalarında yardımcı olacağı umulmaktadır.

 

1.4      Sınırlılıklar

a)       Bu çalışma bir program tasarısı olup Veysel Sönmez'in belirttiği esaslarla sınırlıdır.

b)       Bilişsel alanın bilgi, kavrama ve uygulama basamakları ile sınırlıdır.

c)       Lise 2. sınıf programında "Yeryüzünde Hareket", "İtme ve Momentum" üniteleri ile sınırlıdır.

d)       Program tasarısına ilişkin edinilebilen literatür, ünite ile ilgili kaynaklar ve alan uzmanlarının önerileri ile sınırlıdır.

e)       Bu çalışma bir program tasarısı olduğundan uygulanmamıştır.  Ders planları da uygulanmadığından işleyip işlemediği belli değildir.

f)        Lise 2. sınıf öğrencilerinin bulundukları dönemle sınırlıdır.

 

 

2. YÖNTEM

 

                Lise 2. Sınıf Fizik programında yer alan "Yeryüzünde Hareket", "İtme ve Momentum" ünitelerinin program tasarısı, Millî Eğitim Bakanlığı'nın da benimsediği "Bloom'un Tam Öğrenme Modeli"nde belirlenen esaslar çerçevesinde hazırlanmıştır. 

                Çalışmada:

                ı)  Lise fizik kitaplarında "Yeryüzünde Hareket" ve "İtme ve Momentum" ünitelerinin kapsadığı konular yerlerine ünite içinde bütünlük sağlayacak şekilde yerleştirilmiştir.

ıı)  Ünitelerin analizi yapılmış, "belirtke çizelgeleri" hazırlanarak ünitede yer alan "kritik hedef davranış"lar, Bloom'un bilişsel alan hedefleri için ortaya koyduğu "aşamalılık ilkesi"ne göre saptanmıştır.

                ııı)  Ünitelerin bölümlerine göre belirtke çizelgelerinde yer alan kritik davranışlar arasındaki aşamalılık ilişkisini ortaya koyan çizelgeler hazırlanmıştır.

                ıv)  Ünitelerin hedeflerini ve davranışsal amaçlarını öğrenciye kazandırmaya yönelik eğitim durumları yani günlük planlar hazırlanmıştır.

 

 

3.          BULGULAR

 

                "Yeryüzünde Hareket" ünitesi: a) Çekim Alanı ve Ağırlık; b) Serbest Düşme Hareketi; c) Hava Direnci ve Limit Hız; d) Atış Hareketleri: d1) Düşey Atış Hareketi, d2) Yatay Atış Hareketi, d3) Eğik Atış Hareketi; e) Yörüngesi Çembersel (Dairesel) Hareket ve Kepler Yasaları; f) Basit Harmonik Hareket: f1) Çember Üzerindeki Hareketli Noktanın Çap Üzerindeki İzdüşüm Hareketi, f2) Sarımlı Yayın Harmonik Hareketi, f3) Basit Sarkacın Harmonik Hareketi konuları olmak üzere altı bölüme ayrılmıştır.

"İtme ve Momentum" ünitesi: a) İtme; b) Momentum; c) İki Cismin Çarpışmasındaki Momentum Değişmeleri: c1) Hareketli Bir Cisimle Duran Bir Cismin Merkezi Çarpışması, c2) Hareketli Bir Cisimle Duran Bir Cismin Merkezi Çarpışma Sonunda Kenetlenerek Birlikte Hareket Etmesi, c)3 Hareketli Bir Cisimle Duran Bir Cismin Merkezi Olmayan Çarpışması; d) Momentum Korunumu; e) Roketler konuları olmak üzere beş bölüme ayrılmıştır. 

Her bir konunun davranış özelliklerini belirten "belirtke çizelgeleri" hazırlanmıştır.  "Yeryüzünde Hareket" ünitesinin "Çekim Alanı ve Ağırlık", "Serbest Düşme Hareketi" konularına ilişkin "Belirtke Çizelgesi" Çizelge 1 'de verilmiştir.

                Her bir konunun davranış özelliklerinin aşamalılık ilişkisini belirten "Aşamalılık Çizelgesi" hazırlanmıştır.  Yukarıda belirtke çizelgesi verilen iki konu ile "İtme" ve "Momentum" konularına ilişkin "Aşamalılık Çizelgesi" Çizelge 2 'de gösterilmiştir.

                Ünitenin her bir konusu ile ilgili "günlük ders planı" hazırlanmıştır.  Örnek bir ders planı Ek 1 'de verilmiştir.

 

 

4.          SONUÇ VE ÖNERİLER

 

Öğretmen eğitim programında yer alan öğrenciyi tanıma, öğretilecek konuyu belirleme, öğretme yöntemlerini oluşturma ve öğretimin hedeflerini saptama öğelerinden sonra bireylerin hedef davranışları kazanıp kazanmadıklarını denetleyecek sınama durumlarını da belirlemek zorundadır.

Çalışma bu aşamada sınama durumlarını içermemektedir.  Sınama durumlarının belirlenmesi ile nihai amaca ulaşılacaktır.  Sınama aracı hazırlanarak tasarıda belirtilen davranışları öğrencilerin kazanıp kazanmadıkları programın uygulanması ile tespit edilmelidir.  Klasik öğretimin yoğun biçimde uygulandığı liselerimizde sınama durumları, her türlü eğitbilim ilkesinin ırağında çoğu kere salt uygulama, analiz ve sentezi içermektedir.  Alt basamaklar tümüyle göz ardı edilmektedir.  Oysa öğrencinin sınanması her basamağı içermelidir.  Özellikle fizik öğretiminde bilimsel süreç aşamalarının her birine özgü hedef davranışlar için ayrı ayrı sınama durumları yaratılmak zorundadır.  Bu ise, öğretmenin anlatacağı konuya ilişkin hedef davranışlarını derse girmeden önce belirlemesi durumunda olabilir.

Bilgi toplumu dayatmasına ulaşıldığı bu günlerde artık derse salt bir konuyu 45 dakikalık sürede anlatmak üzere giren ve kişisel becerilerine göre öğrenciye öğretebildiği kadarıyla yetinen öğretmen yerine; "neye", "neyi", "niçin", "nerede", "nasıl" öğreteceğini bilerek giren öğretmenlere gereksinimimiz var.  Bu yeni tip öğretmen ders boyunca neyi, nasıl öğreteceğini bilmektedir.  Belli bir sınıfa ilişkin eğitim programını bir ders planına dönüştürebilmektedir.  Ders planı, dersinin bir taslağıdır ve onun ders saati boyunca öğrencilere neleri, nasıl öğreteceğini gösteren bir rehberidir.  Ders planının en önemli bölümü ise konuya özgü amaçların ve hedef davranışların belirlenmesidir.  Öğretmenin bir konuyu niçin öğreteceği sorusunu yanıtlaması gerekmektedir [7-11].

Bu noktadan sonra sınama durumları oluşturulup öğrencilerin sınama durumlarına göre hangi davranışları kazandıkları belirlenmeli ve bu sonuçlara göre program tasarısının eksik yönleri ortaya konmalıdır.

Programın eksik yönleri tespit edildikten sonra gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.

Yapılan bu çalışma gelişme sürecine sokulmalıdır.

Fizik eğitiminin istenilen düzeyde olabilmesi için eğitim ve alan uzmanlarının ortaklaşa çalışmasıyla hedef ve eğitim durumlarını belirlemeleri gerekir.  Konuların tümünde hedefler ve hedef davranışlar belirlendiği zaman ise öğretmenin bu konulara ilişkin olarak öğrencilerine aldıracağı yolun büyük bir kısmı gidilmiş olacaktır, kanısındayız.

 

 

                Kaynakça :

 

[1]        Ertürk, S.; Eğitimde Program Geliştirme, Ankara, 1975.

[2]        Fidan, N.; Okulda Öğrenme ve Öğretme, Ankara, 1986.

[3]        Saylan, N.; Eğitimde Program Tasarısı, İnce Ofset, Balıkesir, 1995.

[4]        Çilenti, K.; Fen Eğitimi Teknolojisi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 1985.

[5]        Çolakoğlu, G.; İlköğretim 1. Kademe Öğretmenlerinin Program Tasarıları Hakkındaki Görüş ve Önerileri, BaÜ SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir, 1998.

[6]        Sönmez, V.; Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı, Anı Yayıncılık, Ankara, 1994.

[7]        Gemici Ö., Işıldak R.S.; "Vektörler ve Kuvvet" Ünitelerinin Programının Hazırlanması", 14. Ulusal Fizik Kongresi, Lefkoşa-KKTC, 1993.

[8]        Gemici, Ö., Işıldak R.S.; "Lise Fizik Konularının Özel Amaçlarının ve Hedef Davranışlarının Belirlenmesine İlişkin Örnek Bir Çalışma", Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Dergisi 1994/1 s. 103-116, Balıkesir, 1994.

[9]        Gemici Ö., Ergin Ö., Işıldak R.S., Battal N.; "Bloom'un Tam Öğrenme Modeline Göre Fizik II Dersi 'Işığın Kırılması ve Mercekler' Ünitesinin Programının Hazırlanması", 1. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, İzmir, 1994.

[10]      Gemici Ö., Ergin Ö., Işıldak R.S., Battal N.; "Fizik III Dersi 'Atom Teorileri' Ünitesinin Programının Hazırlanması", 2. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Ankara , 1995.

[11]   Gemici Ö., Gökçe İ., Zencirci İ.; "Ölçme ve Birim Sistemleri" ile "Vektörler ve Kuvvet" Ünitelerinin Programının Hazırlanması, 3. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Trabzon, 23-25 Eylül 1998.